11ta narsa uchun qadimgi rimliklarga zamonaviy odamlar rahmat aytishi kerak

Vodoprovodga mualliflikni rimliklarga patentlash qiyin bo’ladi. Osma quvurlarni qurishga qadimgi Vavilonda ham harakat qilishgan. Ammo, aynan rimliklar osma quvurlarni ishlatish mumkin bo’lgan joydaki qo’llagan. Barcha oldingi tsivilizatsiyalarda farqli ravishda, rimliklar osma quvurlarni nafaqat irrigatsiya uchun ishlatgan, balki shaharlarni va sanoat obyektlarni suv bilan taminlash uchun: kasb kvartallarni va boyliklarni qazib olish joylarini. Rim shahrini bitta o’zi 11ta osma quvurlar bilan ta’minlangan! Bugungi kunda nisbatdan saqlanib qolingan osma quvurlarni butun Yevropa bo’ylab topish mumkin: Italiyada, Frantsiyada, Germaniyada va boshqa joylarda.

6. Kanalizatsiya

Eng katta shaharlar va ular uchun eng katta ahlat o’ralar rimliklarda bo’lgan.

Aynan rimliklar kanalizatsiyani nafaqat ommalashtirgan, balki katta shaharlar uchun hayotiy kerak qilgan. Rimlik ahlat quvurlari iflosliklarni ham, jala suvlarini ham ketkazish uchun qo’llagan. Boshlanishiga bu soddagina kovlangan quvurlar va zovurlar bo’lgan, so’ngra esa rimliklar ularni toshlar bilan terib chiqqan va hattoki yer osti tonellarni qilgan! “Cloaca Maxima” birinchi rimlik kanalizatsiya bo’lgan, u Rimni o’zida joylashgan. Aytganday, ular hozirgi kungacha ham saqlanib qolishgan. Ularni hattoki ishlatishadi ham! Faqatgina yomg’ir suvini ketkazish uchun bo’lsa ham.

7. Muntazam, professional armiya.

Qo’shin yahshi, lekin armiya yanada ham yahshi.

Rimliklargacha muntazam armiya bo’lmagan. Qadimgi Gretsiya, Misrda va Sharqda, armiyalar odatda q’oshin ko’rinishida to’plangan, himoya uchun yoki qo’shnilarga harbiy yurish uchun. “Professional” jangchilarni barcha erta davlatlarda juda ham kam bo’lgan va ko’pincha hukmdorni shahsiy mudofasi va ibodathona qo’riqchilarida. Rim tarihi – bu janglar tarihi, tashqi va ichki. Va bu butun davlatni tarihida, uning armiyasi ham rivojlangan, u yuqorida ko’rsatilgan militsiya va qo’shindan, muntazamroq va undan ham ortiq – professional armiyagacha anchagina yo’l bosib o’tgan. Aynan rimliklar, jangchi atamasini askarga almashtirgan, katta davlatda ularni qo’lida qurol bilan saqlaydiganlar, doimo kerak bo’lishini tushunib. Shunisi diqqatga sazovarki, muntazam armiyaga qatiy o’tish davlatdagi iqtisodiy inqiroz tufayli sodir bo’lgan. Rossiyada qo’rqinchli sur’atlarda ishsizlikni miqdori oshgan krestyan ho’jaliklarni vayron bo’lishi sababli. Yechimini Gay Mariy topdi, u mamlakatni barcha bo’sh bo’lgan aholisini olishni boshlagan (nafaqat fuqarolarni), harbiy hizmatga maosh va nafaqada chiqganda yerni va’da qilib.

8. Homiylik

Rimliklar san’at va ilmga homiylikni ommalashtirgan.

Bu hodisani o’zi jamiyatda Gay Tsilniy Metsenat sharafiga nomlangan, Rim hukmdorini Oktavian Avgustni eng yaqin do’stiga. Zamonaviy tilda aytilsa, Metsenatni odamzod tarihidagi birinchi san’at vaziri deb atasa bo’ladi. Aslida, Gay Tsilniy hech qanday rasmiy lavozimni egallamagan, lekin san’at arboblarini faol homiylagan, ular davlat boyliklari va Oktavian Avgustni o’zini dong’ini taratgan.

9. Respublika

Respublika umumiy ishdir.

Zamonaviy odamlar demokratiya, respublika va ozodlik haqida gapirganda, bu uchalla so’zlarni – sinonim deb tushunish mumkin. Aslida esa bunday emas. Afinani demokratiyasini Rim Respublikasiga hech qanday aloqasi yo’q edi, Rim Respublikasi esa barcha respublika boshqarish shakllarini bobosi bo’lib hisoblanadi. Aynan rimliklar hokimiyatni bo’lishdan foyda bor ekanligini birinchi bo’lib baholagan, bunday narsani bitta odamni qo’lida mujassamlanishi havfli bo’lishi mumkinligini tushunib. Taqdirni kinoyasi bo’yicha, imperiya davridagi hukumatni bitta insonni qo’llarida mujassamlanishi qadimgi davlatni nihoyasiga olib keladi. Baribir, uzoq vaqt davomida rimliklar rostdan ham hukumatni jamiyatda bo’lishga muvaffaq bo’lishgan, mamlakatni bo’sh yashovchilari o’rtasida jamoat konsensunsiga erishib. Vaqti vaqti bilan jamoatni qashoq namoyondalari tomonidan boyvochalarni uzoq yerlarga ommaviy migratsiya qilish bilan qo’rqitib, yoki hattoki qurolni qo’lga olish bilan.

10. Fuqarolik

Har kim fuqaro bo’la oladi, yashayotgan va erkin bo’lsa.

«Назад Еще »