Qiziqarli dunyo: Buyuk Xitoy devorining boshlanishi va oxiri

Endi biz uzun toshli ilonga hayrat bilan nazar solishimiz mumkin, va u atrof muhit landshaftiga shunchalik tabiiy ravishda singib borgan. Lekin ko'pincha fotosuratlarda yoki ekskursiyalarda biz bu buyuk strukturaning faqat o'rta qismlarini ko'ramiz. Bizga Buyuk Xitoy devorining boshlanishini juda kam ko’rsatishadi. Rasmiy ravishda u Janubiy dengiz sohilida joylashgan bo'lib, aynan o’sha yerda qadimiy Xitoy muhandislari tomonidan rejalashtirilganidek, tashqi dushmanlarga qarshi mudofaa tuzilishini tugatish mumkin edi.

Shu bilan birga, devor suvga shu tarzda kirib ketadiki, chuqurlik piyodachining yoki otning harakatlanishiga yo'l qo'ymaslik uchun yetarlicha katta bo'lishi kerak edi. Xitoyliklar sharqdan g'arbga cho'zilgan devorlarini ulkan ajdarho bilan taqqoslashni juda yaxshi ko'rishgan. Shu tariqa, devorning eng sharqiy nuqtasi "Ajdar boshi" deb ataladi.

«Ajdar boshi»

Ammo qaniydi hamma narsa shunchalik oddiy bo'lsa! Shimoliy mudofaa inshootlarini qurish miloddan avvalgi V asrda boshlangan, Xitoy esa ichki jangchilarga bo'lingan edi. Har bir sulola devorning o'z qismini qurardi, bu uni kamida bitta dushmandan himoya qilish imkonini berardi - bu holda dushman sifatida shimolda yashagan Hunnu ko'chmanchi qabilalari qabul qilingan.

Sulolalar almashgan, bir hukmdor uy boshqasi ustidan g'alaba qozongan va har doim devor qurilishi turli joylarda yangidan boshlandi, har doim ham bir-biriga bog'lanmagan. Ba'zi qismlar ajoyib saqlanib qolgan, ba'zilari esa landshaft orasida unchalik ham farqlanmaydi. Ko'rinib turibdiki, bu birlashgan mudofaa tuzilishini haqli ravishda Buyuk Xitoy devori deb atash mumkin.

Xaritada Xitoy hukumati tomonidan qurilgan mudofaa devorlarining turli sohalari ko'rsatilgan. Qizig'i shundaki, devorlarning bir qismi zamonaviy Rossiya hududida ham bo'lgan.

Lekin biz devor haqida birlik sifatida gapirishga ko’nikkanimizga sabab – mamlakatdagi nizolarga chek qo’yib, uni birlashtirgan birinchi Xitoy imperatori Tzin Shi Huang, va u shimoldagi davlatlardan himoyalagan, ko’pgina alohida bo'limli mudofaa devorlaridan bitta yagona devorni qura olishga muvaffaq bo’lgan (albatta, hatto unign davrida ham devor to’liq birlashtirilmagan edi – aslida bunga qurilish ketayotgan hudud yo’l bermagan). Qaerdadir yangi devor qo’yishga to’g’ri keldi, bugungi kunda bu joylar atrofida sayyohlar yurishni juda yoqtirishadi, qayerdadir hozirgi kunda ahvoli ancha tushkun bo’lgan eski devorning restavratsiyasi bilan chegaralanishdi, qayerdadir esa umuman eski qismlardan foydalanishga qaror qilindi, ulardan hozirda faqatgina tepaliklar qolgan. Bunda devorning ko’pgina qismlari umumiy mudofaa majmuida umuman foydalanilmay qolgan. Va shu qolgan qismlar ichida qaysi biri haqiqatdan Tzin Shi Xuang hukmronligi davridan Devorning barcha bo’laklari umumiy uzunligi 21000 km ni tashkil qiladi.

Albatta, o'tgan yuz yil ichida mamlakat chegaralari ancha o'zgardi, va ilgari Xitoy imperatorlari hokimiyatining ostida turgan joylar endi boshqa davlatlarga tegishlidir. Masalan, Shimoliy Koreyaga. Axir aynan o’sha yerda Buyuk Xitoy devorining haqiqiy boshlanishi joylashgan. Biroq, The Chuchxe g'oyasining izdoshlari noyob qurilish haqida o’ylashmaydi ham, va qachonlardir keng (5-8 m) va yuksak (6-7 metr) Buyuk Xitoy devoridan faqat xarobalari qolgan xolos. Shimoliy Koreya mafkurasi ularning yerlari qachonlardir begonalarga tegishli bo’lganligi haqidagi fikrni ham tasavvur qila olmaganliklari tufayli, u yerda hech qanday arxeologik tadqiqotlar o'tkazishmaydi, shuning uchun ma’lumotlar yo’qligi sabab taxmin qilish mumkinki, Buyuk Xitoy Devori hozirgi Pxenyanning shimol tomonlarida boshlangan.

Nefrit darvozalari — Buyuk Xitoy devorining g’arbdagi tugallanish joyi

Buyuk Xitoy devorining oxiri esa uzoq g'arbga joylashgan va ehtimol Tzyuzyuan okrugida joylashgan. Aynan o’sha yerda miloddan avvalgi II asrgacha cho'zilgan eng g'arbiy himoya punktlari topilgan. Ularga "Nefrit darvozalari" deb nomlangan va bir vaqtning o’zida Xitoy chegarasidagi himoya punkti hisoblangan, va tom ma’noda Buyuk Ipak yo'li tushgan va imperator yerlari orqali o’tishlari uchun savdogarlardan soliq olinishi joyi bo’lgan.