Tabiat jumboqlarga juda hamboy. Balki vaqti-soati kelib inson tabiatning jumboqlarini asta sekin bilibolar, biroq ularning ohiriga yetib bo‘lmaydi. Misol uchun sha paytgacha dunyookeanining olami hamon ohirigacha o‘rganib chiqilmagan. Shuningdek, daryolar vahatto qit’alardagi suv havzalari ham. Baliqlarning ichida juda ko‘pchiligiyirtqichlardir. Yirik baliqlar har doim odamlarni vahimaga solgan va ular bilan bog‘liq bo‘lgan juda ko‘p afsonalarhamda rivoyatlar bor. Quyidagi maqolada baliqlarning odamlarga bo‘lgan realhamlalarini ko‘rib chiqib, haqiqatdan ham odamxo‘r baliqlarning bor yokiyo‘qligini aniqlashga urinib ko‘ramiz.
1. Piranyi
O‘ta xavfli yirtqichlar -piran’i baliqlari gala bo‘lib yurishadi, chunki aslida juda ham qo‘rqoq va o‘taehtiyotkor balqilar. Ular boshqa baliqlar , suvga tushgan qushlar, kichikhayvonlar bilan oziqlanadi. O‘lchamlari katta emas. Lotin Amerikasida tutibolingan eng yirik nus'hasi 50 smgacha bo‘lgan. Piranyilar oilasidagi eng kattabu 1,2 metrgacha o‘sa oladigan qo‘ng‘ir paku hisoblanadi. Ularning juda o‘tkirtishlari bor. Bu tashlar o‘ljani tilka pora qilib tashlay oladi.
Piranyilar o‘ta hurkakligi va kichik o‘lchamliligi tufayli insonga hamla qilish holatlari juda ham kamdankam bo‘ladi. 2014 yilda piranyi tomonidan odamlarga hamla qilinganligianiqlangan, biroq olimlar buni o‘ta issiq ob-havo bilan bog‘liq deb aytishgan.
2.Yo‘lbars-baliq
Afrikadagi Kongo daryosi vaTanganika ko‘lida istiqomat qiluvchi baliqni yirik o‘lchamlari uchun Goliaf hamdeyishadi. Baliqning katta og‘zida uzunligi 5 smgacha bo‘lgan juda o‘tkirtishlar qatori mavjud. Bunday tishlar bilan u quruqlikda yuruvchi hayvonlargahamla qilishi va daryoda yashovchilarga ham tinchlik bermasligi mumkin. Mahaliyqabilalar odamlarning yo‘qolishining Goliaf balig‘i bilan bog‘liq deb farazqilishgan, ammo buning ilmiy asosiy yo‘q. Qiziquvchan ishqiboz baliqchilarkatta “maxluqqa” ov qilish uchun Afrikaga kelishadi, ammo 1 metrgacha bo‘lganbu baliq baliqchilarga ov qilgan paytlar ham uchrab turadi.
3.Som Bagariy
Nepal bilan Hindistonning o‘rtasida Kali daryosi oqib o‘tadi. Unga an’anaga binoan vafot etganqarindoshlarning jasadlari tushirib yuboriladi. Shuning uchun ham, ushbudaryoda istiqomat qiluvchi laqqa baliq inson go‘shtini tanovul qilishga o‘rganib qolgan. Endi shu daryo atrofida har qanday odam yo‘qolish holatlariniodamxo‘r baliq bilan bog‘liq deyishadi. Bir necha marta Bagariy laqqa balig‘isayoz suvlarda ham odamga hamla qilgan hollar qayd etilgan.
Rasmda ko‘rinib turganidek,bu laqqa balimqlari 1 metrdan kattaroq bo‘lishi, ularning og‘irligi esa 140 kgva undan ham kattaroq bo‘lishi mumkin. Bunday katta baliqni ushlab olish kattaomad, albatta, lekin ularga ov qilganda juda ham ehtiyot bo‘lish kerak.
Payara
Bu yirik baliqni skumbriyali gidrolik ham deyishadi. U Venesuella hududidan oqib o‘tadigan Orinoko daryosining irmoqlarida istiqomat qiladi.
Uning o‘ta o‘tkir tishlaritufayli lotin Amerikasining bu istiqomatchisiga “vampir-baliq” deb laqabqo‘yishib olganlar. U qonni so‘rmaydi, biroq tishlab olishi juda ham qattiqog‘riqli kechadi. Ular 1,17 metrgacha o‘sadi va osonligicha boshqa baliqlarni, shu jumladan pirnilarni ham yutib yubora oladi. Payara tepadan hujum qiladi.Dastlab tishlari bilan o‘ljasining tanasiga shikast yetkazadi, keyin esa unibutunlay yutib yuboradi.
Bu xavfli yirtqich mahalliy qabilalarda juda taombop baliq hisoblanadi va undan juda mazzali milliy taomlar tayyorlanadi. Bu tropik daryoning irmoqlariga ushbu xavfli baliini ushlashuchun minglab sportchi-baliqchilar keladi.
Barrakuda
Dunyo ummonining suvlarida bu katta yirtqich yirik gala bo‘lib yuradi. Katta baliqlari 2 metrgacha o‘sadi,eng yirik tutilgan nus'hasi esa uzunligi 2,05 metr bo‘lib, og‘irligi 50 kgbo‘lgan. Ularning ozuqasiga boshqa baliqlar, kalmarlar, krevetkalar kiradi. Ular pana joyda yashirinib turib, o‘ljasi yaqinlashganida otilib chiqib ovqiladi. Insonga ham hamla qilishi mumkin, ayniqsa, loyqa va tiniq bo‘lmagan suvda. O‘tkir tishlari juda chuqur yaralashi , bu esa juda ko‘p qon ketishiga olib kelishi mumkin. Uni iste’mol qilib bo‘lmaydi, chuki barrakuda organlarining ko‘pchiligi inson uchun zaharli.
Oddiy laqqa baliq (Som)
Somlar juda katta bo‘lishiva uzoq yashashi mumkin. Vaqt o‘tib, kichik baliqlar somning och qorninito‘ydira olmay qoladi va yirik baliq o‘ziga yirik o‘lja qidira boshlaydi.
Daryo laqqa baliqlari uy parandalarini, itlarni, chanqoqni bosish uchun ehtiyot bo‘lmagan yovvoyi hayvonlarni suv ostiga olib ketib qolgan hollar ham qayd etilgan. Olimlarning fikricha, laqqa baliq hayvonni suv ostiga olib borib, ularni tubda yashirib qo‘yadi. Keyin esa, jasad yumshab bo‘lganidan keyin uni yeydi. Bu baliqlar ozuqa tanlamaydi, ammo odamga hamla qilish holatlari juda ham kamdan kam uchraydi. Yagona bir narsa aniqki, laqqa baliq odam jasadini yeyishi mumkin, chunkiu o‘laksaxo‘r.
Akulalar
Barcha baliqlar orasida odamlarga eng ko‘p hujum qiladigani - akulalar. Statistikaga ko‘ra, har yili ushbu yirtqichlarning 90 dan 120 tagacha bo‘lgan odamlarga hujum qilish hollari qayd qilinadi. 2000 yilda hujumlardan 17 kishi halok bo‘lgan, 2011 yilda esa 15 kishi nobud bo‘lgan.
Ko‘rib turganingizdek, statistika ma’lumotlari hotirjamlikdan yiroq.
Inson uchun eng xavfli bo‘lgan akulalarning turlarini ko‘rib chiqamiz. Bir vaqtlar bizni "Jag‘lar" (Jaws) filmi qo‘rqitgan edi. Hozir esa texnologiyaning rivojlanishi tufayli, hujumlarning guvohlari tomonidan beihtiyor kameraga suratga olingan hujum hollarini ko‘rib qolishimiz mumkin.
Oq akula
Akulaning inson uchun eng xavfli bo‘lgan turi. 1991 yidan 2011 yilgacha, ya’ni 20 yil ichida ular 29 kishining nobud bo‘lishiga sababchi bo‘lgan. Jami esa 139 hujum qilish holatlari qayd etilgan.
Suvga ikki kishilashib tushganda yakka tushgandan ko‘ra qutulib qolish ehtimoli ancha baland bo‘lishi qayd etilgan.
Insonning vafoti ko‘p qonketishi va tishlanganidan keyingi ko‘chli og‘riq, shunindek, yirqich baliqning hujumi tufayli cho‘kib ketishdan sodir bo‘ladi. Insondan tashqari oq akula toshbaqalar, dengiz sut emizuvchilariga ov qiladi.
Yo‘lbarssimon akula
Dunyo okeanining tropiksuvlarida uzunligi 5,5 metrgacha bo‘lish mumkin bo‘lgan yo‘lbarssimonakulalarni uchratish mumkin. Baliq tutish tadbirlarida ba’zi baliqlarningoshqozonlaridan inson tanasi a’zolari topilgan.
Yirik baliqlar eshkakchilarbilan birga qayiqlarni ag‘darib yuborgan hollar ham juda ko‘p bo‘lgan. Ehtimol,bu baliqlarning o‘ta ochligi bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Bunday hollarGavayi orollari va Avstraliya qirg‘oqlari yonida qayd etilgan.
XX asrning ikkinchi yarmidayo‘lbarssimn akulalarning ommaviy qirg‘ini boshlangan edi. Buning natijasidaakulalar populyasiyasi keskin qisqarib ketdi. Hozirgi kunda, har yilisayyoramizning turli qismlarida 10 dan 20 gacha hujum qilish hollari qaydetiladi. Afsuski, bu hollarning ko‘pchiligi fojeali yakun topadi.
To‘mtoq tumshuqli akula
Uch okeanning tropik va subtropik kengliklarida kulrang akulalar oilasiga mansub yirik yirtqichlar kezib suzib yuradi. Ular odatda chuqurlikda istiqomat qiladi, ammo ov davomida sayoz suvda suzishlari mumkin.
Urg‘ochilar erkaklarga qaraganda bir oz kattaroqdir, ularning uzunligi 2 m 40 sm, o‘rtacha 100 dan 130 kg gacha. Ularning o‘ziga xos jihatlaridan biri chuchuk suvda ham yashash qobiliyatidir. Shuning uchun ham ular osongina dunyo okeaniga quyiluvchi daryolarga va daryolarning irmoqlariga suzib kira oladi. Ular baliq ovlashning ob'yekti hisoblanadi, biroq o‘zlari ham katta xavf tug‘diradi.
Ularning tajovuzkor xarakteriga ega ekanligi va kattaligi, kuchli jag‘lari va o‘tkir tishlari odamlardan mutlaqo qo‘rqmaslik imkonini beradi. 2013 yilga qadar tarixda 67 ta hujum qayd etilgan, shulardan 26 tasi inson o‘limi bilan tugagan.
Uzun yuzgichli akula
Dunyo okeanining iliq suvlarida yashaydigan eng ko‘p turlardan biri. XIX asrning boshlarida birinchi marta yangi tur sifatida qayd etilgan.
Ular 3,5 - 4 m gacha o‘sib chiqadilar va o‘zlarning uzun yuzgichlari tufayli o‘ziga xos nomini olgan. Juda katta og‘izda 14-15 qator katta tishlar mavjud bo‘lib, har qanday qattiq ozuqani ham maydalash imkoniyatiga ega. U odamdan umuman qo‘rqmaydi va shuning uchun ko‘pincha hujum qiladi. Uzun yuzgichli akula, dengiz chuqurliklarining eng xavfli yirtqich hayvonlaridan biri hisoblanadi.
Bundan tashqari, qimmatbaho baliqlarni yeb baliqchilikka katta zarar yetkazadi. Yigirmanchi asrning ikkinchi yarmida soni keskin pasayib ketgan, shuning uchun ham uzun yuzgichli akula himoya ostiga olingan.
Xo‘sh, ko‘p ma’lumotlar afsona va o‘ydirma ekanligini ko‘rib turibmiz, ammo bundan keyin ham xavf yo‘qolmagan. Dengiz va daryo yirtqichlari odamlarga ko‘plab hujum qilish sabablari juda ko‘p. Barrakuda faqatgina loyqa suvda hujum qilishi mumkin, chunki insonni baliq deb o‘ylaydi, ammo piranyaning hujumi doimo ochlik bilan bog‘liq. Yovvoyi tabiat insondan yuqori ogohlik talab qiladi.
Сообщения из Facebook