Mona Liza. Besh yuz yildan beri lol qoldirib kelayotgan surat

Shunga qaramay, suratning umumiy tanilgan nonlanishi modelning shaxsiga mos kelishi to‘g‘risidagi tahmin 2005- yilda batamom o‘z tasdig‘ini topdi, deb hisoblanadi. Geydelberg universitetidan tadqiqotchi olimlar foliant hoshiyalaridagi belgilarni o‘rganib chiqib uning egasi Florensiyalik amaldor, rassom Agostino Vespuchchining shaxsiy tanishi bo‘lganligini aniqladi. Kitob hoshiyalaridagi yozuvlarda u Leonardoni mashhur qadimiy Yunon rassomi Appeles bilan taqqosladi va ta’kidlaydiki “hozir da Vinchi uch surat ustida ishlamoqda, ularning biri - Liza Gerardinining portreti”. Shunday qilib, Mona Liza haqiqatdan ham Florensiyalik shoyi savdogari Franchesko del Djokondoning rafiqasi - Liza Gerardini bo‘lib chiqdi. Olimlarning isbotlashicha surat Leonardoga yosh oilaning yangi uyi uchun va ularning ikkinchi o‘g‘li Andreaning tug‘ilishi sharafiga buyurtma qilingan.

(Ayzeluort Mona Lizasi) Suratining nusxasi. Chamasi, original suratning chekkalari kesib tashlanishidan avval ko’chirilgan, shuning uchun ham originalda yo’qotilgan ustunlarni ko’rish mumkin

Tafsiloti

To‘g‘ri burchakli formatdagi suratda to‘q rangdagi kiyimda yarim burilib turgan holdagi ayol tasvirlangan. U ikkala qo‘lini birlashtirib, bir qo‘lini kursining tirsakqo‘ygichiga tirab olgan, ikkinchisini esa birinchisining ustiga qo‘ygan holda, kursida tomoshabin tomonga deyarli to‘lig‘icha burilgan holda o‘tiribdi. Farq bilan bo‘lingan tekkis va yassi yotgan sochlar ularga tashlab qo‘yilgan shaffof xarir orqali ko‘rinib turibdi (ayrim tahminlarga ko‘ra - bevalik nishonasi), yelkalariga ikkita qalin bo‘lmagan, yengil to‘lqinsimon tutam bilan to‘kilib turibdi. Yashil ko‘ylak ingichka burmalarda, taxli sariq yenglar bilan, baland bo‘lmagan oppoq ko‘krak qismida kesilgan. Boshi yengil burilgan.

San’atshunos Boris Vipper, suratni tasvirlagan paytda Mona Lizaning yuzida kvatrochento modasining izlari borligini ko‘rsatadi: uning qoshlari va peshonasining yuqoriqismidagi sochlari qirib tashlangan.

Suratning pastki qismi ayolning tanasining ikkinchi yarmini kesib ko‘rsatadi. Shunday qilib, portret deyarli beldan baland qism ko‘rinishiga ega. Model o‘tirgan kursi balkonda yoki peshayvonda turibdi. Parapetning chizig‘i ayol tirsagining orqasida ko‘rinib turibdi. Hisoblanishicha, avval surat kengroq bo‘lishi va ikkita yon taradagi ustunlarni ham o‘ziga sig‘dira olardi. Hozirgi paytda shu ustunlarning qismlari parapetning chekkalari bo‘ylab ko‘rinib turibdi.

Peshayvon egri-bugri oqimlar va qorli tog‘lar qurshovidagi ko‘ldan iborat, ufqning baland ko‘tarilgan chizig‘i tomonga taralib boruvchi yovvoyi xilvat joyga qaratilgan. Mona Liza peyzaj fonida kursida o‘tirgan holda taqdim etilgan. Uning tomoshabinga juda yaqinlashtirilgan shakli uzoqdan ko‘rinib turgan o‘ta yirik tog‘ va manzara bilan taqqoslanishining o‘zi ushbu siymoga mislsiz salobatni bahsh etadi. Shaklning yuqori plastik seziluvchanligi va tush kabi tumanli olislikka uzoqlashib boruvchi manzara bilan bir maromdagi umumiylashtirilgan silueti o‘rtasidagi keskinlik ham huddi shu taasurotga ko‘maklashadi.

Kompozisiya

“Djokonda” portreti Italyan Yuqori Renessansining portret janrining eng zo‘r na’munalaridan biridir.

Boris Vipperning hisoblashicha kvatrochento modasining izlari, “ko‘krak qismidagi kichik kesik va erkin qat-qatli yenglari, shu bilan birga to‘g‘ri poza,badanining yengil burilganligi va qo‘llarining yumshoq imosiga qaramay Mona Liza to‘laligicha klassik usulning davriga oid”. Mixail Appatov “Djokonda qat’iy proporsional to‘rtburchakka a’lo darajada chizib qo‘yilgan, uning yarimshakli butun bir birlikni tashkil etadi, taxlangan qo‘llari esa uning siymosiga yakunlanganlikni bag‘ishlaydi. Xullas, barcha konturlar qanchalik yumshatilgan bo‘lmasin, Djokondaning to‘lqinli soch tutamlari shaffof xarirga juda mos, yelka ortida tashlangan mato esa o‘zida uzoq yilning yumshoq burilishlaridan darak beradi. Leonardo buning hammasida ritm va garmoniyaning qonunlariga muvofiq o‘zining yaratuvchanligini namoyon qiladi.

“Mona Liza” dastlabki holatiga nisbatan juda qorayib ketgan. Bu mualifning bo‘yoqlar bilan tajribalar o‘tkazishga moyilligining natijasi deb hisoblanadi. Ushbu moyillik “Maxfiy kecha” freskasini (devorga solingan surat) nobud qilgan. Shunga qaramay rassomning zamondoshlari nafaqat kompozisiya, surat va nur o‘yini balki asardagi ranglar uyg‘unligiga nisbatan ham o‘zining hayratini izhor etishga ulgurgan. Tahminlarcha, masalan Djokonda ko‘ylagidagi yenglarning ranglari dastlab qizil bo‘lgan deyish mumkin.

Suratning hozirgi holati juda yomon, shuning uchun ham Luvr xodimlari uni ko‘rgazmalar uchun boshqa bermasligini aytgan: “Suratda yoriqlar paydo bo‘lgan, ularningbiri esa Mona Liza boshidan sanoqli milimetrlar uzra to‘htagan”.