Gohida buning uchun ularga ikki-uch oy kifoya qiladi. Taniqli poliglotlarning ko’pchiligi yangi tilni o’rganishga kirishayotgan paytida buni amaliy qo’llashdan ko’ra ilmga chanqoqlikdan amalga oshiradilar.
Dunyoda kim hammadan ham ko’proq tillarni biladi? Bunga bir hil qarab bo’lmaydi: chet tilida bemalol so’zlashib gapga chechan bo’lish bir narsa, ammo kitoblarni lug’atlar yordamida tarjima qilish mutlaqo boshqa narsa. Albatta, lug’at yordamida tarjima qilish ancha osonroq: hozirgi paytda hayot bo’lgan vengriyalik tarjimon va yozuvch iIshtvan Dabi oz emas, ko’p emas naqd 103 til bilan ishlaydi! Bir u atigi ... yigirma ikki tilda bemalol so’zlasha oladi, shuning uchun ham ushbu giperpoliglotlar reytingidagi faxriy, ammo birinchi bo’lmagan o’rinni egallaydi.
10. Sobiq Rim Papasi Ioann Pavel II nafaqat tog’ chang’ichisi, balki taniqli giperpoliglot ham bo’lgan. U yapon tilini bilmasa ham yapon tilida “Pasxa bayrami qutlug’ bo’lsin” deyish qiyin kechmagan. Papa – Polshada tug’ilgan. U Rim Papasi etib saylanganida navval uning ismi Karol Voytila bo’lgan va u 11 tilda bemalol so’zlasha olgan.
9. Genrix Shliman qazilma ishlarida Troya shahrini topib olgani bilan tanilgan. Biroq, ushbu nemis tadbirkori va havaskor arxeolog o’n to’rt tilda, shu jumladan arab va turk tillari bemalol gaplasha olgani hammaga ham ma’lum emas.
8. Ikkinchi jahon urushi davrida venger fizik va ximigi bo’lgan ayol - Kato Lomb lug’atsiz Gogolning “O’lik ruhlar” asarini o’qib sirli ravishda rus tilini o’rgangan. Bugungi kunda ushbu venger ayolini dastlabki sinxron tarjimonlar qatoriga qo’shishadi: u o’z yukidagi oxirgi, o’n yettinchi til – ivritni 90 yoshligida o’rgangan, lekin rejasidagi navbatdagi til, ya’ni arab tilini o’rganishga ulgurmay qolgan.
7. Reytingning yettinichi misrasiga avval ta’kidlangan Ishtvan Dabini joylashtiramiz. Baribir 22 ta til, hazil emas-ku, axir! Shunday bo'lsa ham, u yettinichi o’rinni “mali irqining faxri” Xose Protasio Risal-Merkadova Alonso-Realonda bilan bo’lishadi. Filippin milliy qahramoni olim, yozuvchi, rassom, haykaltarosh va inqilobchi bo’lgan – o’z vatanini ispan hukmronligidan ozod qilinishi uchun kurashgan.
6. Fridrix Engels Sovet Ittioqi davrida yirik faylasuf va marksizmning hammuallifi sifatida alohida hurmat bilan tilga olingan. Ushbu ulug’vor hizmatlari zaminida “General”ning (Karl Marksning oilasida Engelsni shunday deb atashar edi) boshqa fazilatlari yo’qolib ketgan edi. U esa yaxshigina poliglot bo’lgan: aytishlaricha, u yigirma to’rt tilni bilgan.
5. Urushdan avvalgi Leningradda o’ta noyob bilimdon kishi va ajoyib musiqashunos, musiqa va teatr tanqidchisi Ivan Ivanovich Sollertinskiyni bilishar edi. "U oylik olayotgan paytida qaydnomaga yapon tilida, arab tilida yoki yunon tilida imzo qo’yar edi: 26 tilni biladigan odamning beg’araz hazili ", – deb yozgan Sollertinskiy to’g’rida Irakliy Andronikov.
4. Albatta, razvedkachilar chet tilini bilmasa boshqa yana kim bilsin? Yangi Zellandiyada tug’ilgan uslubiy cherkov bosh ruhoniysining o’g’li – lingvist va jurnalist Garold Uilyams, ko’p yillar davomida Rossiyada yashagan va xatto “Ruslar Rossiyasi” kitobini yozgan. Ginnes rekordlar kitobining ta’kidlashicha u 28 tilni bilgan. U shuncha tillarni bilgan holda Birinichi jahon urushi va inqilob davrida Rossiyada nima qilganini tarix sir saqlab kelmoqda. Shunday bo’lsa ham,Uilyams bilan birga to’rtinchi o’rinni Daniyalik tilshunos-professor RasmusRask hamda Angliyalik iqtisodchi va o’rindoshlikdagi Gonkong gubernatori DjonBauring bo’lishadilar. Endi buni tekshirishning iloji yo’q, ularning hammasi allaqachon boqiy dunyoga ravona bo’lgan.
3. Ioannis Ikonomu bugungi kunda yevroparlamentning bosh tarjimoni. Gretsiya tug’ilgan kishi uchun juda mos ish: u bemalol 32 tilda gaplasha oladi.
2. Italiyalik kardinal Djuzeppe Metsofantini ko’pchilik (shu jumladan "Ginnes rekordlar kitobi ham") tarixdagi eng buyuk poliglot deb hisoblashadi. U kamida 29 tilda a’lo darajada gapirib, yana 8 tilni ma’lum darajada bilgan va shu bilan birga hech qachon Italyadan tashqariga chiqmagan. Kardinalni shaxsan bilgan Bayron unga quyidagicha ta’rif bergan: "Bu lingvistik mo’jiza… Men uni o’zim xatto faqat so’kinishni bilgan tillarimda ham tekshirib ko’rganman, u meni shu darajada hayratga soldiki, men inglizcha so’kinib yuborishga ham tayyor edim”.
1. Bo’lajak nemis olimi xitoyshunos Emil Krebsning bolalik paytida uning nazari fransuz gazetasiga tushib qolgan. U o’qituvchisidan nemischa-fransuzcha lug’atni so’ragan va hech qancha vaqt o’tmay fransuz tili bo’yicha bilimlarini namoyon qilgan. Ta’kidlashlaricha u keyinchalik yana oltmishdan ortiq tillarni o’zlashtirgan va ularda bemalol gaplasha olgan. Olimlar uning o’limidan keyin miyasini tadqiq qilishgan va nutq uchun javob beradigan qismida oddiy inson miyasidan farqlarini aniqlagan. Endi olimlar bu tug’ma farqlar edimi yoki tillar o’rganish jarayonida vujudga kelganmi aqat tahmin qilishi mumkin xolos.
Xullas shu yerning o’zidayoq ushbu mavzuni yopib qo’yishimiz mumkin edi, biroq, bugungi kunda ham poliglotlar mavjudmi? Ular qanday qilib shu darajada ko’p tillarni bila oladi? Ushbu savolga ham bir nazar tashlasak. Quyidagi yana bir necha poliglotlarning o’zlariva ularning til o’rganish uslublari to’g’risidagi ma’lumotlar bilan tanishib chiqsak.
Kato Lomb – dunyoni hayratga solgan Vengriyalik poliglot
Kato dunyodagi eng taniqli poliglotlardan biri. U xaqda faqat gazeta, televidenie yoki internet nima ekanligini bilmagan odamlargina eshitmagan bo’lsa kerak. Uning biografisini o’qigan paytda inson o’ziga o’zi men ham 16 nafar tilni egallay olarmidim? -degan savol bergisi keladi. Kato Lomb buni amalga oshira olganlardan biri. Bundan tashqari, u o’zi yogan kitobida o’zining tajribasi bilan bajonidil bo’lishadi. Juda ko’plab talabalrning hayotining ancha yengillashtirgan Katoning mehnati “Men qanday qilib tillarni o’rganaman” deb nomlanadi. Kato chet tilini o’rganish uchun taklif qilayotgan usullarni qiyin deb bo’lmaydi. Masalan, uning tavsiyanomalaridan biri shundan iboratki, o’rganilayotgan tilda iloji bor qadar ko’proq adabiyot o’qish. Til o’rganishda o’zgarishlar sezilmasa – poliglot saviyasiz kitoblarni, tilning qiyinligini, noqulay siyosiy vaziyatni yoki ob-havoni so’kishni tavsiya qiladi. Ammo, eng muqaddas narsa, ya’ni o’ziga til tekkazilmasa bo’ldi. Chunki o’zini ayblash chet tilini o’zlashtirishda qat’iyatlikka olib kelmaydi. O’z qobiliyatlariga inson doimo ishonishi kerak. Shunda til o’rganishdagi muvaffaqiyat ham tog’lar ortida emas.
Nikola Tesla – telba olim va poliglot
Qanchalar ishonish qiyin bo’lsa ham, ammo Tesla poliglot bo’lgan.Buyuk olim 9 tilni bilgan – va bu uning oldida ilm egallashda cheksiz imkoniyatlarni ochib bergan. Hozirgi paytda shon-shuhratga ega ega ixtirochi chet tillarini o’rganishda qo’llagan uslublari to’g’risida biror narsa deyish qiyin. Biroq bu borada tahminlar bor – ehtimol uning lingvistik muvaffaqiyatlari psixikasining o’ziga xos xususiyatlariga bog’liqdir. Nikola Tesla bolalik paytlaridan o’z aqlining o’ziga xos bir jihatidan juda ko’p qiynalar edi (bu uning keyingi ixtirolik faoliyatida hal qiluvchi o’rinni egallagan). Tesla eshitgan so’zlar uning tasavvurida shunday aniq shakllarga ega bo’lganki, navqiron tadqiqotchi gohida tasavvuridagi olam bilan real voqelikdagi narsalarni adashtirib qo’yar edi. Biroq 17 yoshga borib u bu xususiyatni yangi moslamalarni ixtiro qilish uchun ishga solish mumkinligini tushunib qolgan.
Lev Tolstoy. Faqat “Urush va tinchlik”ning muallifi emas.
Maktab paytida “Urush va tinchlik” romani, keyin esa qo’shimcha “Anna Karenina”ni o’qib chiqqanlar o’z sinfdoshlari o’rtasida qahramondek ko’rinadi.Nafaqat rus adabiyoti, balki butun dunyoda tanilgan yozuvchi Lev Nikolaevich Tolstoyni-ku gapirmasa ham bo’ladi.Tolstoyning qiziqishlaridan yana biri shu ediki, u lingvistikani juda sevgan. Lev Tolstoy– 15 tilni bilgan Rossiyalik eng tanilgan poliglotlaridan biri. Chet tillarini o’rganish bo’yicha uning etarlicha qat’iyatli tamoyillari bo’lgan. Lev Nikolaevich yunon tilini faqat o’ta yalqov kishi o’rgana olmasligi mumkinligiga chuqur ishongan. Ingliz tili bilgan holda esa istagan boshqa Yevropa tilini atigi uch oyda o’rganib olish mumkin. Qadimiy yahudiy tilini Tolstoy bir qishning ichida o’rgangan. Til o’rganish bilan u saxardan kechgacha shug’ullangan. Shu tufayli u Muqaddas diniy kitoblarni original tilida o’qiy olgan. Biroq shu paytning o’zida o’z salomatligi uchun muammolar orttirib olgan.
Benni Lyuis – Irlandiyalik jo’shqin tilshunoslik ishqibozi
Endi zamonamizning poliglotlari to’g’risida so’z yuritamiz. Benni Lyuis –irlandiyalik poliglot, yozuvchi va blogger. 2003 yildan buyon u bemalol yetti tilda gaplasha oladi. Buning ustiga zamonaviy poliglot erishilgan ushbu yutuqlarda to’htashni hayoliga ham keltirgani yo’q. Uning muvaffaqiyatining siri nimada ekan? Bennining aytishicha eng asosiysi – o’z ichidagi keraksiz perfektsionizmni yo’qotish. Mukammal tilda gapirishga intiladiganlar o’zini muvaffaqiyatsizlikka mahkum qiladi. Shuningdek poliglotning ta’kidlashicha, kundalik foydalanish uchun minglab so’zlarni o’rganish shart emas, buning uchun bir necha yuz so’z kifoya emish. Bir necha oyda yangi tilni o’zlashtirib olish uchun, Lyuis quyidagilarni qilishni tavsiya etadi:
• O’qishning birinchi kunidanoq ovoz chiqarib gapirishga odatlaning. Birinchi-ikkinchi marta o’xshamasligi mumkin. Xatto bu o’ta kulgili tyulsaham aynan shuday qiling. Buning mohiyati shundagi nutqiy apparatingiz darhol ishga tushadi – bu esa chet el juda tez nutqiga o’rganishga yordam beradi.
• Dastlabda eng oddiy so’z iboralariga e’tibor ajrating. Masalan, “I want to eat” — “Men ovqatlanmoqchiman”. Hayot bizga qanday syurprizlar tayyorlab qo’yganini xudoning o’zi biladi, axir. Taqdir taqozosi bilan chet mamlakatda bo’lib qolgan bechoraga “development” (rivojlanish) yoki “insurance” (sug’urta) kabi so’zlar kerak bo’lib qolishi amri mahol.
• Til o’rganish bo’sh vaqtning salmoqli qismini olishiga tayyor bo’lishingiz kerak. Bennining ta’kidlashicha, kuniga to’qqiz soatdan shug’ullangan kishi, V 2 darajasiga atigi ikki-uch oyda chiqib olishi mumkin. Agar sizda bu darajada bemalol vaqtingiz bo’lmasa bir kunda bir-ikki soat shug’ullanib huddi shu darajaga tahminan bir yilda chiqib olish mumkin.
• Perfektsionizm g’oyalarini kalladan chiqarib tashlash kerak. Dastlabki bosqichlarda grammatikaga nisbatan iboralarni to’g’ri tuzilishi borasida havotirlanmasa ham bo’ladi. O’qishning boshida eng asosiy narsa poydevoriy leksikani o’zlashtirib olish.
Stiv Kaufman – 16 nafar til bilag’oni
Stiv – dunyoning eng iste’dodli va mashhur poliglotlaridan biri. U kanadada yashaydi. Bu poliglotning Youtube kanalida chamasi 100 mingdan ortiq obunachilar bir. Uning o’zi 16 tilga bemalol gaplasha oladi. Uning xatto rus tilidagi videoroliklari mavjud, va shuni aytish kerakki, Kauman unda bemalol gaplasha oladi. Ammo bu doim ham shunday bo’lmagan – bir vaqtlar chet tillarini o’rganish poliglotga juda og’ir kechgan. Bu Stiv lingvistikada o’zining mualliflik yondoshuvini ishlab chiqqunigacha davom etgan. Hozir, diplomat va tadbirkor sifatidagi faoliyatining bir necha yillaridan keyin poliglot o’zining sevimli ishi – chet tillarini o’rganish bilan shug’ullanib kelmoqda.
Uning yondoshish usulining o’ziga xosliklari nimada? Kaufman o’ta tirishqoqlik bilan dasrliklar bo’yicha uzoq davom etuvchi chegaralangan grammatik-tarjimaviy uslubni tanqid qiladi. Grammatika kerak, biroq ahamiyati aynan hozirgi paytda juda katta bo’lmagan narsalarga ancha vaqt sarlanib ketadi. Masalan, raqamlarni yod olishni Kaufman shunday mashg’ulotlar qatoriga kiritadi. Poliglotning nuqtai nazaridan asosiy vazifa so’ boyligini kengaytirish; grammatika – bu yordamchi dastgoh.
Uning fikriga ko’ra o’rganilayotgan so’zlarning mavzusini o’qituvchi tanlashi ham noto’g’ri emish.U sizga chet tili qanday holatda kerak bo’lib qolishini qayerdan bilishi mumkin, axir? Balki talaba “Men yozni qanday o’tkazdim” mavzusidagi so’zlarni yodlayotgandir, aslida esa unga ingliz tili qizlar bilan tanishish uchun kerak bo’lgan bir paytda.
Villi Melnikov – Lingvistika shaydosi, 104 tilda gaplashadigan odam
Olimlarning ta’kidlashicha: Villi Melnikov Ginnes Rekordlar Kitobiga kiritilishga arzigudek haqiqiy poliglot ekan.
Vitaliy Robertovich Melnikov, ko’proq Villi Melnikov ismi bilan tanilgan 1962 yilning11 avgusti kuni Moskvada tug’ilgan va 2016 yilning 18 oktyabr kuni Moskvada vafot etgan. U Rossiyalik ko’p tilli shoir-eksperimentator, fotomusavvir edi. Uning o’z ma’lumotlariga ko’ra u yuzdan ortiq tillarni bilgan, biroq buning rasmiy tasdiqlari bo’lmagan. U Rossiya Tibbiyot fanlar Akademiyasining xodimi bo’lib ishlagan, tibbiyot fanlari nomzodi edi.
O’zining bayonotlariga ko’ra u 93 tilda she’r yozgan, 153 lahjada bemalol gaplash olgan va 250 tilda o’qiy olgan, bu qobiliyatlari esa afg’on voqeasida qatnashgan paytidagi kontuziyadan keyin paydo bo’lgan ekan. Melnikov o’zini ona tili – rus tilidan tashqari boshqatillarda gaplasha olishini aytgan edi: ingliz, italyan, ispan, fransuz, nemis,alban, venger, chex, belorus, dat, farer, shved, island, fin, latish, vestgot,gael, shettliy, doriy, pushtu, kyaliush, sanskrit, bengal, sindx, moxendjo-daro, malayalam, djanti, nepal, tibet, tangut, chjurchjen, nganason, arkaim, orxon, serkul, shumer-akkad,ugarit, aramey, nabati, qadimiy misr, tuareg-tifinak, suaxili, eve, dogon, meo, yapon, itelmen, alyutor, qadimiy slavyan(kirillitsa va glagolitsa), xett, nasi-donba, ayn, yukagir, lo’li-kelderar, kyardild, kalkadun, gavay,nan-madol, ikshyu, drevneirland ogam, xopi, navaxo, kechuarani, guanchi, pikt,toltek-nauatl, eyempu, uavniffa, koxau-rongo-rongo, kxarshat, tsklan, si-po,frakiy, sloven, shoshtxvua, shayen, sogdiy, dxurr-vuemmt, pxadme, yoqut, chibcha - artambo, vai, cheroki, chkuatta, maurya, fyarr-knem,xakuturi, roxgau, xekaguaychiune, rdeogg-semfang, yupik, kri tillari.
Uning gaplariga qaraganda u 4 yoki 5 yoshlarida ayrim german tillarini o’rganishni boshlagan.
1984 yilda u Moskva veterinar akademiyasini tamomlagan. Akademiyada u chet ellik kursdoshlari va radioeshittirishlar yordamida u bir qator Afrika va Janubiy Amerika tillarini o’rganib olgan. Asosiy mutaxsassisligi — vrach, biolog-virusolog, Ivanovskiy nomli virusologiya Institutining ilmiy xodimi.
O’sha yilning o’zidayoq Armiyaga xizmatga chaqirilgan. Keyin uning olti nafar tilllarning bilishi josuslikda gumon qilinishiga sabab bo’lib qolmasligi uchun u raport yozib, 40 armiyaga o’tkazilgan. Afg’onistonda u mahalliy tillarni o’rgandi. 1985 yilning 22 noyabr kuni Villining aytishicha Hirot shahri atrofida, u xizmat qilayotgan raketa divizion minomyotdan o’qqa tutilgan va natijada uning xizmatdoshlari snarayad parchalari bilan yaralangan, u esa kontuziya olgan. Villining fikricha, yaralanishdan keyin unda mutlaqo notanish tillarni tushunish va suhbatdoshidan eshitgan tilini darhol o’zlashtirib olish qobiliyati paydo bo’lib tilga qiziqishi yanada kuchaygan.
U 2016 yilning 18 oktyabrida insultdan keyin olamdan o’tgan.
Bir tomondan bu odamlarning qobiliyatlaridan hayratda qolmay iloji yo’q. Boshqa tarafdan – alohida olingan birorta tilni bilish bo’yicha ko’rsatkichi o’rtachadan ancha pastroq bo’lishi mumkin. Boshqacha qilib aytganda, agar poliglot bir necha tilni bilsa ham, ularning har birini qay darajada biladi?
Sizchi nima deb o’ylaysiz ,har bir inson poliglot bo’la olishi mumkinmi? Siz o’z amaliyotingizda dunyoning eng mashhur poliglotlari bergan tavsiyalardan foydalanasizmi? Izohlarda o’z fikrlaringiz bilan o’rtoqlashing.
Сообщения из Facebook