Top-25: Insoniyat tarixidagi eng yirik va buyuk imperiyalar

Haligacha hech kim ochiqchasiga hukumatni (yashirin jamiyatlar hisobga kirmaydi) egallay olmagan bo’lsada, imperiyalar yoshi kam bo’lmagan, albatta, va keyinchalik 1900 yilda hayratlanarli rivojlanishga erishilgan.

Keling birgalikda ushbu uzoq yo’lni m.a. 500 yildan boshlaymiz va hozirgi zamongacha xronologik tartibda hammasini ko’rib chiqamiz. Sizning oldingizda – insoniyat tarixidagi 25 ta eng buyuk va kuchli imperiyalar!

25. Axamoniylar davlati — m.a. 500 yillarga yaqin

Butun tarixdagi hajmi bo’yicha eng katta imperiya sifatida, Axamoniylar davlati (shuningdek, birinchi Fors imperiyasi deb nomlangan) ham ta’sirlantiradi. O’z rivojlanish bosqichining eng baland cho’qqisida, m.a. 550 yillarda ular 31,6 mln km² maydonni egallagan, va buning ichiga Yaqin Sharqning ko’pgina mamlakatlari va Rossiya tumanlari kirgan. Yana hayratlantiradigani shu-ki, Buyuk Kir II davrida imperiya butun ijtimoiy infratuzilmaga ega bo’lgan va yo’llar, pochta xizmati kabilarni o’z ichiga olgan. Va bu infratuzilmani keyinchalik boshqa imperiyalar ortda qoldirishga harakat qilishgan.

24. Makedoniya imperiyasi — m.a. 323 yillarga yaqin

Aleksandr Makedonskiy davrida Makedoniya imperiyasi Axamoniylar davlatini yakson qilgan va qadimgi yunon sivilizatsiyani, Aristotelning faylasufiy hissasiga, va balkim, orgiyalarga birinchi qadam qo’ygan yakuniy ellinistik davlatni barpo qilgan. O’z rivojlanishining eng baland cho’qqilarida Makedoniya imperiyasi butun dunyoning deyarli 3,5% ni egallagan, va bu uni tarixdagi yirikligi bo’yicha 21-o’rinni egallagan imperiyaga aylantirdi (va forslarni zabt etishdan keyingi kattaligi bo’yicha ikkinchi imperiya).

23. Mauriylar Imperiyasi — m.a. 250 yillarga yaqin

Aleksandr Makedonsiy o’limidan so’ng butun Hindiston va unga qaraydigan maydonning katta qismi Mauriylar imperiyasi tomonidan zabt etilgan, buning natijasida birinchi (va eng yirik) Hind imperiyasi tashkil topgan. O’zining eng rivoj topgan davrlarida, bag’ri keng va diplomatik hukumdor, Ashok Buyuk boshqargan paytlarda Mauriylar imperiyasi qariyb 5 mln km² maydonni egallagan, va bu uni tarixdagi kattaligi bo’yicha 23-imperiyaga aylantiradi.

22. Xunna Imperiyasi — m.a. 209 yillarga yaqin

M.a. IV-III yillar davrida, natijada Xitoyg aylangan davlat – bir nechta dushmanlik davlatlaridan iborat bo’lgan. Natija sifatida, Xunna ko’chmanchi harbiylari shimoliy maydonlarga yurishlar qilishgan. O’zining rivojlanish davrida Xunna imperiyasi butun dunyoning 6% dan ko’proq maydonni egallab kelgan, va insoniyat tarixidagi 10-eng yirik imperiya unvoniga sazovor bo’lgan. Ularga erishish shunchalik qiyin ediki, o’z zabt etgan maydonlarini saqlab qolish uchun yillar davomida muzokaralar, shartnomali turmush qurishlar va Xan sulolasi tomonidan voz kechishlar talab qilindi.

21. G’arbiy Xan sulolasi — m.a. 50 yilga yaqin

Xan sulolalari haqida gapiradigan bo’lsak, G’arbiy Xan sulolasi o’z rivojlanishinig eng baland cho’qqisiga taxminan yuz yillardan keyin erishgan. Ular hech qachon Xunnu imperiyasi rivojlanish darajasiga erishmagan bo’lsada, ammo ular 57 million odam istihomat qilgan 6 mln km² maydonni egallay olishdi, va insoniyat tarixidagi kattalik bo’yicha 17-imperiyaga aylanishgan. Bunga erishish uchun ular xunnani shimolga talqin qilishgan, hamda hozirgi Vyetnam va Koreya yarim oroliga agressiv holda kengayishgan. G’arbiy Xan sulolasi, G’arbdan Rim imperiyasigacha mamlakatlar bilan aloqalar o’rnatgan va mashhur savdo Ipak yo’liga asos solgan Chjan Tsanyaning asosiy diplomatik yutuqlarini o’z ichiga olgan.

20. Sharqiy Xan sulolasi — m.a. 100 yillar

O’zining qariyb 200-yillik hayoti davomida Sharqiy Xan sulolasi turli xil hukumdorlar, isyonlar, notinchlik va iqtisodiy inqirozlarni boshdan kechirgan. Ushbu omillarga qaramasdan, Sharqiy Xan sulolasi tarixdagi kattaligi bo’yicha 12-sulola bo’lgan. U, uning xristianlik davridagi sherigidan ko’ra, maydoni jihatidan kattaroq bo’lgan, deyarli 500 km² ga kattaroq maydonni – umumiy hisobga, dunyo bo’yicha 4,36% maydonni egallagan.

19. Rim Imperiyasi — m.a. 117 yillarga yaqin

Rim imperiyasi haqidagi ko’p sonli eslatmalar uchun, xohishiy o’rtastatistik odam uni tarixdagi eng yirik imperiya deb hisoblaydi. Haqiqatdan, o’z rivojlanishining eng gullagan vaqtlarida, m.a. 117 yillarda u g’arb sivilizatsiyasidagi eng yirik va ijtimoiy tuzilma hisoblangan, ammo o’shanda ham rimliklar umumiy hisobda faqatgina 5 mln km² yerlarni egallagan, va bu uni tarixdagi 24-eng yirik imperiyaga aylantiradi. Mazkur holatda gap sonda emas, sifatda, chunki Rim imperiyasining ta’siri g’arb sivilizatsiyasining deyarli barcha jihatlarini tegib o’tgan.

Еще »